Czym jest fobia i jakie są jej rodzaje?

Drżysz na widok pająka? Tracisz oddech, kiedy nagle zgaśnie światło? A może wolisz wchodzić na dziesiąte piętro schodami, zamiast korzystać z windy? Lęk niejedno ma imię, ale czym innym jest chwilowa obawa, która szybko mija, a czym innym stan rozchwiania emocjonalnego i psychofizycznego, który trwa jeszcze długo po zaistnieniu sytuacji kryzysowej. Czym jest fobia i jaka jest jej definicja?

Fobia, z języka starogreckiego, oznacza strach. W psychologii mianem tym określa się stany lękowe oraz różnego rodzaju zaburzenia na tle nerwowym, które znacznie pogarszają jakość życia. Skąd się biorą fobie? Są niczym prastare mechanizmy obronne, które odziedziczyliśmy jako gatunek ludzki po swoich praprzodkach. Kiedy na naszej drodze pojawia się coś, co mózg uznaje za zagrożenie, reagujemy na różne sposoby: ucieczką, agresją, czasem wycofaniem. I nie ma w tym nic dziwnego, dopóki taki lęk nie będzie dominował nad racjonalnym zachowaniem.

Fobia, czyli brak kontroli nad samym sobą

Fobia to nie jest zwykły lęk. Kiedy na drodze osoby cierpiącej na fobię pojawia się czynnik wywołujący strach, następuje szereg różnych następstw:

• ciało tężeje, serce bije szybciej, dłonie zaczynają się pocić, oddech staje się bardziej płytki, znacznie obniża się też zdolność racjonalnego, logicznego myślenia.

Nie wszystkie te objawy występują za każdym razem i u wszystkich, jednak ich skala znacznie odbiega od tych obserwowanych u osób, których fobie nie dotyczą.

Niektórzy cierpią na fobie od urodzenia, u innych uwidacznia się ona wraz z wiekiem lub na skutek pierwszego zetknięcia się z czynnikiem stresogennym. Po czym poznać, że osoba obok Ciebie zmaga się z fobią? To nie zawsze jest oczywiste, a objawów może być wiele! Taka forma nerwicy może przejawiać się też bardzo gwałtowną reakcją: krzykiem, wymiotami, omdleniem, biegunką, a nawet kołataniem serca czy bezdechem. Wiele osób podczas ataku fobii nie potrafi wyartykułować ani jednego słowa, a ich procesy myślowe zostają zupełnie zablokowane przez nagły stres.

Lista fobii robi wrażenie!

Jakie są rodzaje fobii? Lista jest naprawdę imponująca i okazuje się, że nie ma świecie takich czynników, które nie wywoływałyby lęku! Czynniki prowokujące fobie najprościej jest podzielić na kilka podstawowych grup:

• zwierzęta i rośliny,
• przedmioty lub przestrzeń wokół nas,
• zjawiska atmosferyczne i związane z cyklem pór dnia i roku,
• choroby, śmierć i procesy biologiczne,
• relacje międzyludzkie;

Fobie są dziś tak powszechne, że nie dziwi nas, kiedy bliscy lub znajomi zaczynają się dziwnie zachowywać na widok węża, stromych schodów lub tłumu. Niemal każdy człowiek zmaga się z mniej lub bardziej uświadomionym strachem, który może przeistoczyć się w nerwicę. Sprzyja temu nasz styl życia, pełen stresu, konfliktów i niepokoju.

Top 5 najbardziej znanych fobii

Istnieją setki fobii, z których kilka znają niemal wszyscy. Najpopularniejsze fobie to:

• arachnofobia, czyli lęk przed pająkami;
• akrofobia – lęk wysokości,
• klaustrofobia – lęk przed zamkniętą przestrzenią,
• fobie społeczne,
• nyktofobia – lęk przed ciemnością.

Wiele osób przez całe życie funkcjonuje, nie zdając sobie nawet sprawy, że mają fobię! W większości społeczeństw takie problemy są zwykle bagatelizowane, bo każdy z nas boi się powyższych czynników mniej lub bardziej. Dopiero, gdy strach zaczyna negatywnie wpływać na nasze codzienne funkcjonowanie, zaczynamy szukać pomocy w gabinecie specjalisty.

Nasze zwierzęce instynkty

Lista fobii jest zdecydowanie dłuższa, a wiele spośród nich wiąże się ze zwierzętami. Wspomniana już arachnofobia to jedna z najbardziej znanych, ale nie jedynych! Niektórzy ludzie boją się panicznie zwierząt lądowych, wodnych, insektów i ptaków. Do najczęściej występujących fobii zaliczane są:

• ichtiofobia – lęk przed rybami,
• musofobia – lęk przed myszami,
• kynofobia – lęk przed psami,
• ornitofobia – lęk przed ptactwem,
• entomofobia – lęk przed insektami,
• apifobia – lęk przed pszczołami

Jesteśmy częścią natury, ale też posiadamy bagaż różnych doświadczeń – w tym też negatywnych. Wiele fobii jest skutkiem nieprzepracowanej traumy z dzieciństwa lub stylu wychowania w domu rodzinnym, gdzie wciąż przestrzegano nas przed kontaktem z obcymi zwierzętami.

Nazwy fobii społecznych

Każdy człowiek przynależy do określonej grupy społecznej, w której panują określone zasady, hierarchia i wartości. Każdego dnia spotykamy się z innymi ludźmi, stajemy w obliczu nowych sytuacji, obowiązków oraz wyzwań, a niektóre z nich wywołują w nas paniczny lęk. Lista fobii społecznych jest długa i obejmuje wiele różnych kwestii, od budowania relacji po umiejętności, jak komunikacja czy tolerancja cudzych przekonań.

 Popularne fobie społeczne to:

• socjofobia, czyli lęk przed ludźmi,
• homofobia, czyli strach i niechęć wobec osób o odmiennej orientacji seksualnej,
• lęk przed wystąpieniami publicznymi,
• hafefobia, czyli obawa przed dotykaniem innych,
• lęk przed konsumpcją w miejscach publicznych.

Przestrzeń, która nas osacza

Jakie są fobie związane z przestrzenią? Na to pytanie nie ma jednej odpowiedzi. Są ludzie, którzy panicznie boją się otwartych, rozległych przestrzeni, niezależnie od tego, czy jest to miasto czy wieś, łąka czy ruchliwa autostrada. Agorafobia, czyli lęk przed opuszczeniem własnego domu, to poważny problem cywilizowanych społeczeństw na całym świecie. Bywa, że osoby zmagające się z tą fobią mają problem, by zrobić zakupy lub załatwić sprawy w urzędzie. Każde wyjście potęguje w nich strach i osłabienie całego organizmu.

Lęk wysokości, czyli akrofobia, jest jedną z najlepiej zbadanych fobii. Ludzie zmagający się z nim doświadczają stanów silnego napięcia nerwowego oraz zawrotów głowy za każdym razem, gdy znajdują się na dużej wysokości. Bywa, że wejście po stromych schodach lub przejażdżka windą paraliżuje ich całkowicie, uniemożliwiając normalne funkcjonowanie.

Fobie na miarę XXI wieku

Wraz z pandemią koronawirusa nasilają się nowe fobie i zjawiska, o których wcześniej niewiele mówiono. Lista fobii rozrosła się, a na pierwszym planie są:

• mizofobia, czyli paniczny strach przed bakteriami, wirusami, infekcjami,
• chiroptofobia – lęk przed nietoperzem,
• fobie społeczne spowodowane izolacją i kwarantanną,
• hafefobia, strach przed dotykiem przedmiotów lub ludzi,
• tanatofobia, inaczej: lęk przed śmiercią,
• agliofobia – przerażenie wywołane bólem.

Sytuacja stałego zagrożenia i niepokojące informacje płynące z mediów sprawiły, że wiele osób zaczęło panicznie bać się chorób oraz spotkań z innymi ludźmi. Hafefobia, czyli fobia uosabiająca w sobie lęk przed dotykiem, dla wielu stała się prawdziwym koszmarem, a każde wyjście poza granice sterylnego mieszkania staje się gehenną, mimo założonych rękawiczek, przyłbicy i maseczki.

Lista najrzadszych fobii

Czy można bać się brudu, motyli lub eleganckich kobiet? Tak! Okazuje się, że wśród wielu różnych fobii są takie, o których większość ludzi nigdy nie słyszała. Lepidopterofobia, czyli paniczna reakcja na widok motyli czy pedukulofobia – lęk przed wszami, to jedne z rzadziej spotykanych, ale niezwykle uciążliwych fobii. Są też i ludzie cierpiący na horror feminae, zwaną inaczej gynofobią lub kaligynefobią. Fobia ta powoduje, że widząc piękne, zadbane i atrakcyjne kobiety osoby cierpiące na tę dolegliwość uciekają w popłochu. Paraliżuje Cię widok liczby 13? Sprawdź, czy nie zmagasz się z triskaidekafobią! Na myśl o pójściu do pracy i spotkaniu z szefem czujesz, jak ściska Ci się żołądek? A może masz duxofobię, czyli lęk przed szefem?

Istnieje wiele podobnych przykładów, ale bywają trudne do zdiagnozowania, a przez to też marginalizowane, zarówno przez samych chorych, jak i ich najbliższych! Do rzadko spotykanych, ale ciężkich fobii należą też: strach przed klaunem, zwany też koulrofobią, pirofobia – lęk przed ogniem, a także fotofobia, czyli przerażenie wywoływane dużym natężeniem światła. Niezależnie jednak od czynnika, jaki wywołuje w nas niekontrolowane reakcje i stres, objawów nigdy nie wolno bagatelizować. Wieloletnie doświadczanie strachu i negatywnych emocji może prowadzić do zaburzeń na tle nerwowym, czego następstwami mogą być takie ciężkie choroby jak: depresja, nerwica, schorzenia układu krwionośnego oraz pokarmowego.

Jeśli ciekawi Cię ten temat, przeczytaj nasz artykuł o tym co to jest ailurofobia.

Photo by Tim Trad on Unsplash